Μιχάλη, σύντροφέ μας ακριβέ και αγαπημένε,
Από προχθές το βράδυ κάτι συμβαίνει στην πόλη, στην αγορά. Είναι κοινή συνείδηση στη χώρα. Τι άλλο να μαρτυρά αυτή η έκρηξη συναισθημάτων, όπως εκδηλώνονται προς το πρόσωπό σου, στην είδηση της απώλειάς σου; Για πολλούς ίσως να δείχνει το άλλον εαυτό, μια ψυχολογική ανάγκη, την κρυφή ελπίδα. Την απόσταση του ιδεατού από την καθημερινότητα. Τη νιότη που έδειχνε πως θα γινόμουν άλλος. Και εσύ Μιχάλη έγινες η προσωποποίηση του άλλου. Της διαρκούς νιότης. Του εφικτού που είναι θεμελιωμένο στην ουτοπία. Του καλού, του αγαθού, του δίκαιου, του ακέραιου, του ανιδιοτελούς. Που άλλοι, οι πολλοί, οι επαγγελματίες, δεν ήταν πια. Ένα ίσως να είναι αυτό.
Εσύ που μας έκανες πλουσιότερους στις ιδέες, που μας ταξίδευες, που μας οδηγούσες στον κόσμο των ιδανικών, των αρχών, των αξιών. Το άκουσμα της καθόλου μα καθόλου αναμενόμενης απώλειάς σου, ειδικά για όσους από εμάς είχαμε την αγαθή τύχη να σε γνωρίζουμε από κοντά, μας έκανε φτωχούς, αλλά όχι μόνους. Είναι περίεργο. Είμαστε όμως εμείς οι σύντροφοί σου, συγκλονισμένοι, κυριευμένοι αυτές τις μέρες από μνήμες, εικόνες, συναισθήματα, σκέψεις, βιώματα, από τη μορφή και τη φωνή σου Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
«Χωρίς πολιτικά κινήματα δεν υπάρχει δημοκρατία»
Διάβαζα χθες το βράδυ ξανά την κατάθεσή σου από το βιβλίο σου δύο διακηρύξεις, του ΠΑΣΟΚ και της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης και μια κατάθεση. Απευθυνόμενος στο Δικαστήριο το 2004, στη δίκη που έγινε εδώ για την παράδοση του Οτζαλάν, είπες «Τέλος, πρέπει να πω, ότι ήρθα εδώ να υπερασπίσω μια πολιτική παράδοση και κληρονομιά. Ήμουν 23 ετών όταν συμμετείχα στην πρώτη ιδρυτική συνάντηση του ΠΑΣΟΚ στο Βίντερτουρ της Ελβετίας, το 1974.
«Διαφέρει από τους άλλους»
Μίλησες Μιχάλη για την πολιτική κληρονομιά και μίλησες για την φωτογραφία. Έτσι θυμήθηκα αυτές τις μέρες την 1η φορά που άκουσα για σένα. Ήμουν μαθητής γυμνασίου, όπως είναι τώρα ο γιος μου. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, έρχεται η μητέρα μου ένα απόγευμα κρατώντας την Ελευθεροτυπία, την εφημερίδα που τότε έγραφες, διπλωμένη στο άρθρο σου, που συνοδευόταν από μια φωτογραφία. Διάβασέ το, μου είπε η μάνα μου. Διαφέρει από τους άλλους. Το κείμενό σου και η φωτογραφία, ήσουν μαζί με τον Οτζαλάν στους Κούρδους αντάρτες. Αυτό ήταν. Η κρίσιμη φωτογραφία για εμένα. Αυτή που πέρασε από τη μνήμη στην καρδιά. Συναντηθήκαμε λίγα χρόνια μετά στο ΠΑΣΟΚ, ήμουν φοιτητής, σε μια εποχή μετάβασης και μεταμόρφωσης του χώρου.
Είχες καταγωγή από τον Πόντο, ήσουν από την Αλεξανδρούπολη, την Θράκη, τόπους που εσύ μας έκανες να τους αγαπήσουμε πολιτικά, φαντασιακά, ταυτοτικά, ανοίγοντας τους πνευματικούς μας ορίζοντες. Στο ΠΑΚ ενταγμένος από το 1971. Δραπέτευσες από το χουντικό κράτος το 1973, με πλαστό διαβατήριο ενός Ιταλού συναγωνιστή φοιτητή, του Bellino Ricardo, αλληλέγγυου στους Έλληνες αντιδικτατορικούς-αντιστασιακούς φοιτητές, μετά την εξέγερση της Νομικής.
Από τη Θεσσαλονίκη, όπου εφοδιάστηκες με το πλαστό διαβατήριο, στην Ήπειρο, στην Κέρκυρα και από το Ιόνιο πέρασες στην Ιταλία και την Ρώμη, πέρασες στην Ελευθερία. Μέσα από τις γραμμές του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Κινήματος. Ακολούθως σε βλέπουμε στο Βίντερτουρ της Ελβετίας στην τελευταία συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΚ, που αποφάσισε την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ, τον Ιούλιο του ’74, από εκεί στο Μόναχο τον Αύγουστο στη συντακτική ομάδα της μυθικής διακήρυξης της 3ης του Σεπτέμβρη και στη συνέχεια ιδρυτικό - ιστορικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ.
Τέκνο της επανάστασης, ριζοσπάστης διανοούμενος
Ήσουν φορέας κλασικής, ελληνιστικής, ορθόδοξης και οικουμενικής παιδείας. Κοινωνιολόγος και Πολιτικός Επιστήμονας, ριζοσπάστης διανοούμενος, τέκνο της επανάστασης και των εθνικο -απελευθερωτικών κινημάτων. Πνευματικό παιδί του Σαμίρ Αμίν, του Αντρέ Γκούντερ Φρανκ, του Ανδρέα Παπανδρέου, του Λέλιο Μπάσσο, του Monthly Review, της λατινοαμερικάνικης σχολής της εξάρτησης. Αλλά έχοντας μεγάλη εκτίμηση στο έργο του Κώστα Βεργόπουλου, του Σπύρου Βρυώνη, του Περικλή Ροδάκη, του Νίκου Σβορώνου, του Νίκου Ψυρούκη, στην μνήμη των οποίων αφιερώνεις το βιβλίο σου για το Νέο Ανατολικό Ζήτημα -Το Τουρκικό Πρόβλημα - Η Ανθρωπιστική Ελλάδα (2020). Μεγάλη η αγάπη σου για τον Βάσο Λυσσαρίδη.
Από την Ελλάδα, την Ιταλία και την Ανατολική Μεσόγειο, στην Ισπανία, την Αφρική, την Νότια Αμερική. Ενεργητικά παρών στο πλευρό των λαών - εθνών της παγκόσμιας περιφέρειας απέναντι στις δυνάμεις και τις δομές της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης. Μέσα από την Διεθνή Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών. Το ιδιαίτερο πολιτικό ρεύμα ιδεών που διαμόρφωσες εντός ΠΑΣΟΚ, από το 1977 και μετά, από το περίφημο σεμινάριο της Παβίας, αποτέλεσε έναν κριτικό αντίλογο - πρόταση για την πορεία του κινήματος και της χώρας, απέναντι στην κρατικοποιημένη γραφειοκρατική εκδοχή του κόμματος και στην τριτοδιεθνιστική της περίοδο του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού (1979-1989) και στο μεταμορφισμό της μέσω της τηλεκρατίας κατά την νεοσοσιαλδημοκρατική, ψευτοεκσυγχρονιστική όπως τη χαρακτήριζες φάση της, της δεκαετίας του ’90.
Αποχώρησες και μαζί σου και εμείς, από το ΠΑΣΟΚ το 1999. Παρέμεινες ενεργός και δραστήριος πολιτικο - διανοητικά, μετά την εμπειρία της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης, ένα εγχείρημα όπου αντιμετωπίστηκε με τους όρους που η πολιτική επιστήμη αναλύει και εντοπίζει το σύστημα κομμάτων του καρτέλ, όπως άλλωστε και εσύ ο ίδιος ως πρόσωπο και οι ιδέες σου, μέχρι κυριολεκτικά τη στιγμή που έφυγες από αυτόν τον κόσμο προχθές, περνώντας στην αθανασία. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι ακριβώς το «σύστημα του καρτέλ» που φέρει την πολιτική ευθύνη για την ολέθρια ήττα του 2010. Και ας μην αποσιωπάται αυτό, όπως επισημαίνεις σε κείμενό σου, το 2020.
Σε σένα υπήρχε η αρμονία μεταξύ λόγου και πράξης
Στη μακρά, αλλά πάντα νεανική, διαδρομή σου ασχολήθηκες με ζητήματα θεωρίας και εμπειρίας σοσιαλιστικής μετάβασης, εργατικού κινήματος, που το ήθελες όχι κλεισμένο στο κλαδικό, στο επιμέρους που εκφυλίζεται σε συντεχνιακό, αλλά καθολικό, ηγεμονικό, ως κίνημα μετασχηματισμού και μετάβασης. Έγραψες για θεσμικά - πολιτικά, κινηματικά - κομματικά ζητήματα, ασχολήθηκες με τον αγροτικό χώρο, τις πόλεις και τις περιφέρειες, θεωρία και προτάσεις για την ανάπτυξη, τους σιδηροδρόμους – πόσο τραγικά επίκαιρο αλήθεια- την επανασύνδεση με τα Βαλκάνια και τον Εύξεινο, τα εθνικά θέματα, το Αιγαίο, την Κύπρο, το δικαίωμα στη μνήμη απέναντι στα εγκλήματα των Γενοκτονιών, τον αγώνα για την απελευθέρωση των λαών, τον περιφερειακό διεθνισμό, τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό κ.α.
Έδινες νόημα, περιεχόμενα σε λέξεις, σε συμβολισμούς. Μας έκανες να αγαπήσουμε τους τόπους, τον Ελληνισμό, την Πολυκεντρική Ελλάδα, την έννοια - σημασία του έθνους, βαθιά και ουσιαστικά, τον πατριωτισμό ως πνευματική κατάσταση, ως ανθρωπιστική παιδεία όπως έλεγες, τους αγώνες των Λαών για ελευθερία, δημοκρατία, δικαιοσύνη. Ήσουν μάστορας, πόσο σου άρεσε αυτή η λέξη, δημιουργός, αληθινός. Ευρωπαίος και γι’ αυτό Έλληνας. Κοσμοπολίτης με ισχυρή ιθαγένεια. Με αυτόχθονη παραγωγή ιδεολογίας και πολιτικής σκέψης και μέτωπο απέναντι στον μεταπρατισμό όλων των μορφών, τον διανοητικό αποικισμό όπως έλεγες.
Ήσουν της Μνήμης, του Ήθους, του Παραδείγματος, του Λόγου. Του αυθεντικού και όχι του εικονικού. Σε σένα υπήρχε η αρμονία μεταξύ λόγου και πράξης. Εκεί που απέτυχε η πολιτική τάξη στη Μεταπολίτευση, στην Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία, κάνοντας έναν συγκριτικό απολογισμό. Δεν πάλευες απλά για το ασυμβίβαστο μέλους κομματικού οργάνου και κρατικής θέσης. Δεν έλεγες απλά για το ασυμβίβαστο. Εσύ ενσάρκωνες το ασυμβίβαστο με το προσωπικό σου παράδειγμα. Το έκανες πράξη. Δεν κρατικοποιήθηκες. Δεν ενσωματώθηκες, δεν προσαρμόστηκες, δεν παρήκμασες, δεν φθάρθηκες, δεν εντάχθηκες σε επιρροές άλλων συμφερόντων. Ήθελες να δώσεις – και έδωσες – ένα άλλο έμπρακτο παράδειγμα στους Έλληνες, όπως έλεγες μετά τις εκλογές του 1981, για το πώς πρέπει να κυβερνάται η χώρα, η σχέση κόμματος-κράτους, για να έχει ουσία και περιεχόμενο η Αλλαγή και να μην ηττηθεί, αλλοτριωθεί, για να μη χαθεί το ραντεβού με την ιστορία.
Έβλεπες πάντα μακριά
Σεβάστηκες τους Έλληνες πολίτες, τα μέλη του Κινήματος, με συνείδηση του ιστορικού βάρους του εγχειρήματος. Ίσως γι’ αυτό να σε εκτιμούσε, να σε ξεχώριζε και να σε αγαπούσε ο Ανδρέας. Γιατί η σχέση πέραν από ιδεολογική, ήταν πολιτική. Με σεβασμό στη διαφωνία και στην κριτική. Όχι ευτελής, ούτε του παζαριού. Έβλεπες μακριά. Γιατί είχες κατακτήσει τα αναλυτικά εργαλεία, την επιστημονική επάρκεια να το κάνεις. Είχες την ευφυία. Τον χαρακτήρα. Την αυτονομία. Την κουλτούρα. Τη μάχιμη και έντιμη διανοητικότητα.
Ήσουν φορέας μιας μεγάλης κληρονομιάς αγώνων του ελληνικού λαού για εθνική ανεξαρτησία, δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη και προκοπή, δυναμικών και διαστάσεων που διαπερνούν το εθνικό και κοινωνικό γίγνεσθαι όπως έλεγες, με ιστορικό-χρονικό βάθος και προοπτική. Εμπνεόσουνα από τον μεγάλο αγώνα της εθνικής μας παλιγγενεσίας που εορτάσαμε δύο μέρες πριν φύγεις. Θυμάμαι ακόμα την κατάληξη της ομιλίας σου στην ιδρυτική διακήρυξη της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης στις 13 Μαρτίου 2000.
Το μόνο που μπορούμε να σου υποσχεθούμε, συντετριμμένοι καθώς είμαστε, όπως μας ακούς και μας βλέπεις, εμείς οι σύντροφοί σου, ότι θα συνεχίσουμε αυτή την κληρονομιά που εσύ όχι μόνον αφειδώλευτα και διαρκώς μας μεταλαμπάδευσες και απλόχερα μας πρόσφερες, αλλά εμπλούτισες την κληρονομιά, το περιβόλι. Και όπως μας λέει ο ποιητής, «για πάλεμα, για μάτωμα, για την καινούργια γέννα, π’ όλο την περιμένουμε, κι όλο κινάει για νάρθη, κι όλο συντρίμμι χάνεται στο περάσμα των κύκλων!»
Με σεβασμό προς την οικογένεια σου, σε χαιρετούμε αγαπημένε μας Μιχάλη, αρχηγέ, με τιμή, συγκίνηση και ευθύνη, που πορευθήκαμε μαζί αυτή την πορεία, στον φωτεινό δρόμο που εσύ μας οδηγείς. Ζεις για πάντα στις καρδιές, στην ψυχή και στη σκέψη μας. Εις το επανιδείν ακριβέ μας σύντροφε.
Αγωνιστικά και με Αξιοπρέπεια
.jpg)