Πλατεία-θέαμα στο Ν. Ψυχικό, αποτρεπτική σε χρήση από ευπαθείς κατηγορίες του πληθυσμού. Αντί της συντήρησης της παλιάς πλατείας, επιλέχτηκε η «ανάπλασή» της. Έργο που ολοκληρώθηκε εν μέσω κρίσης με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση
Συντάκτης: Φωτεινή Μαργαρίτη*
Η πολυσυζητημένη προοπτική ανάπτυξης του τόπου θα βρεθεί μπροστά σε μια μεγάλη πρόκληση. Η επανεκκίνηση της οικονομίας θα περιλάβει την πολεοδομική ανασυγκρότηση των πόλεων και ιδιαίτερα της Αθήνας.
Η πρόκληση δεν αφορά τις ισορροπίες ανάμεσα στη δημόσια παρέμβαση και την ιδιωτική πρωτοβουλία, αλλά την πρωτοφανή διαπλοκή του δημόσιου και του ιδιωτικού, με τις παθογένειες του πρώτου να μεταφέρονται και στο δεύτερο. Παθογένειες που, αν δεν αντιμετωπιστούν κατεπειγόντως, δεν θα επιτρέψουν ανάκαμψη του τομέα οικιστικής ανάπτυξης ούτε αντιμετώπιση της εκτεταμένης ανεργίας του κλάδου.
Εποχή μετάβασης
Η διαχείριση της πόλης δεν μπορεί να επαφίεται στην αυτορρύθμιση και τον εξωραϊσμό ή στα μεμονωμένα έργα.
Πέντε τουλάχιστον νέα παγκόσμια δεδομένα επιβάλλουν να ξαναδούμε τις πόλεις ριζικά διαφορετικά:
1. Το περιβαλλοντικό πρόβλημα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τη διατήρηση ή όχι της ζωής σε ολόκληρο τον πλανήτη.
2. Η κοινωνική ασυμμετρία των πόλεων είναι ήδη ένα ανησυχητικό παγκόσμιο πρόβλημα.
3. Η κοινωνική αχρηστία και ανεργία δεν είναι αποτέλεσμα μιας παροδικής κρίσης, αλλά νεοφιλελεύθερη επιλογή.
4. Η μαζική μετανάστευση μετατρέπει τις πόλεις σε αποθήκες ενός θεσμικά εξόριστου πληθυσμού, σ’ ένα παγκόσμιο δίκτυο εξωθεσμικής οικονομίας.
5. Η τουριστική ανάπτυξη τείνει να μετατρέψει πόλεις και χωριά σπάνιας φυσικής ομορφιάς και πολιτιστικής παράδοσης σε μεγάλα θεματικά πάρκα κατανάλωσης, που καταστρέφουν τις παλιές ισορροπίες φυσικού και ανθρώπινου περιβάλλοντος.
Η συζήτηση και ο αντίλογος έχουν ξεκινήσει. Η νεοφιλελεύθερη τάση (το φαινόμενο Dubaisation) δέχεται σοβαρά πλήγματα (ο σχεδιασμός ως απάντηση στην ασυδοσία των αγορών). Μεγάλες υποδομές, κτίρια-φαντάσματα, αναπλάσεις τίθενται στο μικροσκόπιο. Οπως τα «πεθαμένα εμπορικά κέντρα-malls» για τα οποία γίνεται μεγάλη συζήτηση στις ΗΠΑ και αλλού, ενώ εξακολουθούν να διακινούνται εδώ ως λύση ανάπτυξης.
Ένα τεράστιο πρόβλημα των πόλεων και ιδιαίτερα της Αθήνας, που ανέδειξε η τελευταία κρίση, είναι η εκτεταμένη υποβάθμιση του δημόσιου χώρου, ο οποίος βρίσκεται σε συνθήκες ημιεγκατάλειψης στα θεμελιώδη (από τους δρόμους και τα πεζοδρόμια μέχρι την καθαριότητα και τις πλημμύρες). Ενα σκηνικό που συμπληρώνει τη μεγάλη εικόνα της κοινωνικής καταστροφής. «Μεγάλο έργο για την Αθήνα είναι τα πεζοδρόμια» (!), όπως είπε σε μια συζήτηση για τα μεγάλα ολυμπιακά έργα το 2004 ο Βιεννέζος πολεοδόμος Boris Podrecca.
Η πολεοδομία της καθημερινής ζωής είναι θέμα αιχμής διεθνώς. Κρίθηκε ήσσονος σημασίας-χαμηλής αποδοτικότητας για μια κακώς εννοούμενη επιχειρηματικότητα, προς όφελος έργων βιτρίνας με μεγάλη διασπάθιση κονδυλίων.
Εσπευσμένη ιδιωτική πολεοδόμηση
Το κενό μιας σχεδιασμένης πολεοδομικής ανάπτυξης επιχείρησαν να καλύψουν οι ιδιώτες. Σε πολλές περιπτώσεις το πείραμα απέτυχε, δεν σημαίνει όμως αναγκαστικά απόρριψη της ιδιωτικής επένδυσης.
Σε όλες τις περιπτώσεις (από το ατύχημα του λούνα παρκ στο Ελληνικό μέχρι την ακύρωση ανάπλασης της οδού Πανεπιστημίου) αποδεικνύεται:
1. πως η εκχώρηση δημόσιου χώρου σε εκμετάλλευση από ιδιώτη δεν μπορεί να γίνεται χωρίς κεντρικό σχεδιασμό, θεσμικό πλαίσιο και αυστηρό έλεγχο από το Δημόσιο
2. ότι οι πόλεις δεν μπορεί να σχεδιάζονται χωρίς διαπραγματεύσεις με τους κατοίκους. Η αυτορρύθμιση και η ατομική επιχειρηματικότητα ως διάδοχο σχήμα μπορεί να είναι το ίδιο σαθρά όσο και το παλιό σύστημα.
Η παραγωγή του χώρου στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες ήταν συνδεδεμένη στενά με την κάθετη δομή διοίκησης, δηλαδή ήταν μια πρωτοφανής και σχεδόν μονοπωλιακή εκχώρηση του σχεδιασμού και της κατασκευής έργων σε οργανισμούς-παραρτήματα του Δημοσίου και της τοπικής αυτοδιοίκησης (σχολεία, μουσεία, νοσοκομεία ή δικαστήρια, πλατείες και πεζόδρομοι).
Σταδιακά δημιουργήθηκε ένα πολύπλοκο δίκτυο τεχνικών και άλλων υπηρεσιών, αναπτυξιακών εταιρειών, ΜΚΟ κ.λπ., με απευθείας πρόσβαση σε χρηματοδοτικά προγράμματα. Το δίκτυο αυτό ανέλαβε εξ ολοκλήρου τη διαχείριση των έργων, από το επίπεδο της μελέτης μέχρι το επίπεδο της εφαρμογής. Αναδείχθηκε σταδιακά, με κριτήρια την κομματική ένταξη-αναξιοκρατία, ένα μεγάλο στρώμα στελεχών, που έδρασαν ως «επιχειρηματίες» παρά ως δημόσιοι λειτουργοί.
Ερευνητικά προγράμματα αντί μελετών
Συνήθης ήταν η εκπόνηση σύνθετων μελετών από τεχνικές υπηρεσίες του Δημοσίου, ο τεμαχισμός των έργων, η ανάθεσή τους σε ιδιώτες ή φορείς με παράνομες και αδιαφανείς διαδικασίες, η εγκατάλειψη ή και διάβρωση των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών.
Έτσι, φτάσαμε και στην απευθείας ανάθεση δημόσιων έργων ως ερευνητικών προγραμμάτων στις πολυτεχνικές σχολές, με κατάχρηση της υλικοτεχνικής και ανθρώπινης υποδομής των ΑΕΙ, φαινόμενο χωρίς προηγούμενο στην Ευρώπη και διεθνώς, που καλύπτεται από μια πρωτοφανή σιωπή. Μόνο πλήρεις μελέτες και κυρίως μελέτες εφαρμογής και τεύχη δημοπρατήσεως «κλειδώνουν» την ποιότητα αλλά και το χαμηλό κόστος των έργων, χωρίς υπέρογκες ανατιμήσεις κατά τη διάρκεια της κατασκευής.
Τα παραπάνω έγιναν με τη συνενοχή των ευρωπαϊκών θεσμών, με στόχο τη στήριξη ενός κομματικού πελατειακού συστήματος, που συναινούσε στην παραγωγική αποψίλωση του τόπου.
Έτσι, καλλιεργήθηκε η παραγωγική νωθρότητα, ενώ δεν έμεινε ανεπηρέαστη η εξέλιξη των πόλεων (πολυτελείς κατοικίες, εμπορικά κέντρα κ.λπ.). Το πολιτικό όραμα υποκαταστάθηκε συχνά από μιντιακά στερεότυπα («η Πειραιώς ως πολιτιστικός άξονας») ή το μάρκετινγκ πανάκριβης κατοικίας σε υποβαθμισμένες κατά τα άλλα περιοχές (Γκάζι, Μεταξουργείο).
Πλήγμα στον ανεξάρτητο δημιουργό
Οι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί εμφανίζονται ως τιμωροί αυτού του στρεβλού πράγματι ελληνικού Δημοσίου! Επιλέγουν τη δαιμονοποίηση ως εργαλείο για επιβολή του νεοφιλελευθερισμού.
Με βάση τα πρώτα στατιστικά στοιχεία από την εφαρμογή του Ν.3919 («απελευθέρωση των επαγγελμάτων»), οι εκπτώσεις των μελετών στα δημόσια έργα είναι τόσο υπερβολικές ώστε να αγγίζουν πλέον το 70%-80% της παλιάς νόμιμης αμοιβής μελέτης, που προσέγγιζε την εύλογη αποζημίωση των δαπανών προκειμένου να γίνει μια μελέτη σωστά.
Το νέο καθεστώς ανάθεσης και υπολογισμού αμοιβών των μελετών λειτουργεί πλέον αποτρεπτικά στην ανάληψη μελέτης από ιδιώτη. Εγκαινιάζεται μια εποχή υπερσυγκέντρωσης των μελετών σε εταιρείες και φορείς που μπορούν να φέρουν εις πέρας σχεδόν δωρεάν μελέτες (!). Είτε μέσω μιας νέου τύπου συναλλαγής με το Δημόσιο, είτε όταν η μελέτη συμψηφίζεται με τα κέρδη από μια υπερτιμολογημένη κατασκευή, είτε, τέλος, με την απασχόληση επιστημόνων και τεχνικών, οι οποίοι καλούνται πλέον να εργαστούν με μισθούς πείνας και άθλιες συνθήκες εργασίας.
Ιδιαίτερα ευάλωτοι στα παραπάνω εμφανίζονται οι νέοι, στους οποίους μάλιστα εφαρμόζονται πειράματα θεσμοθετημένου εθελοντισμού (τα απόνερα του μεταθατσερικού «τρίτου δρόμου» των Μπλερ και Γκίντενς), που δεν έχουν καμία σχέση με τις αυτοσχέδιες δομές κοινωνικής αλληλεγγύης. Το αποτέλεσμα είναι να ωθούνται σε αφανισμό τα μικρής κλίμακας μελετητικά γραφεία, αλλά κυρίως ο ανεξάρτητος δημιουργός.
Νέες ισορροπίες
Ο κόσμος σήμερα είναι σε μια μεταβατική κατάσταση. Η Δύση θα πρέπει να αποδεχτεί την υποχώρηση της υλικής ευημερίας και των προνομίων από την εκμετάλλευση των 2/3 του κόσμου. Η νεοφιλελεύθερη τάση προβάλλει το «δόγμα της λιτότητας», που οδηγεί στην υπερσυγκέντρωση πλούτου και σε μια παγκόσμια κοινωνική ασυμμετρία, με υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα-βόμβα την ανεργία.
Οι προοδευτικές δυνάμεις θα πρέπει να τολμήσουν μεταρρυθμίσεις σε μια νέα, πιο δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου. Οσον αφορά τα δημόσια έργα, χρειάζεται νέα ευρεία οριοθέτηση ρόλων, δίκαιη και αξιοκρατική. Οι καθηγητές να γίνουν ξανά δάσκαλοι και ερευνητές, οι δημόσιοι υπάλληλοι να περιοριστούν στα επιτελικά τους καθήκοντα. Να μείνει χώρος για να αναπτυχθεί υγιής επιχειρηματικότητα.
Σήμερα, οι ψηφιακές τεχνολογίες φέρνουν σε μεγάλη προσέγγιση αυτό που ένας τεχνικός οραματίζεται και σχεδιάζει, τη μελέτη και την κατασκευή. Με ένα μικρό γραφείο μπορούν πλέον να αντιμετωπιστούν μεγάλα προγράμματα. Το δυναμικό του δεν πρέπει να μετριέται σε αριθμό υπαλλήλων, αλλά σε γνώσεις και ενημέρωση. Η παρατεταμένη εγκατάλειψη των μελετητικών γραφείων, που συνεπάγεται καταστροφή υψηλής τεχνογνωσίας των Ελλήνων επιστημόνων και των ανεξάρτητων δημιουργών, δεν συνιστά απλό οικονομικό ή συντεχνιακό αίτημα, αλλά επείγον πολιτικό πρόβλημα.
Το ερώτημα της δημοκρατικής οικοδόμησης μιας κοινής αστικής ζωής, η οποία κλονίζεται σήμερα συθέμελα, απαιτεί τη ριζική αναθεώρηση και παράκαμψη των εφαρμοσμένων μέχρι σήμερα διαδικασιών. Είναι μια πρόκληση για τη διατύπωση ενός νέου πλαισίου σχεδιασμού και δημοκρατικής διαχείρισης, που θα επιτρέψει τη δημιουργική συμμετοχή της μεγαλύτερης δυνατής πλειονότητας των επιστημόνων, των τεχνικών, αλλά και των κατοίκων των πόλεων.
* Αρχιτέκτων και διδάκτωρ Φιλοσοφίας. Διευθύνει θεωρητικό σεμινάριο και εργαστήριο αρχιτεκτονικής στην Εταιρεία Διαπολιτισμικών Σπουδών
ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ:
Η ελληνική πόλη, ο «Μεγάλος ασθενής»…
Άρθρο μου στην Εφημερίδα Συντακτών (Σαββατοκύριακο 28-29 Μαρτίου 2015, Νησίδες)…
Η Κρίση ανέδειξε μια σειρά από σοβαρές παλιές και νέες παθογένειες, που χρειάζονται αναθεώρηση και τολμηρή ανατροπή των μέχρι τώρα γνωστών «στερεοτύπων».
Εξ άλλου, νέα παγκόσμια δεδομένα επιβάλλουν να ξαναδούμε τις πόλεις ριζικά διαφορετικά
Φωτεινή Μαργαρίτη
http://www.efsyn.gr/arthro/anagki-kai-proklisi-gia-tolmires-metarrythmiseis
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου