ΤΡΙΤΗ ΚΑΙ 29

Την περασμένη Τρίτη ο μήνας Μάης είχε 29.
Το Μάη του 1453 στις 29 ήταν πάλι Τρίτη και η Πόλις εάλω.
Πολλές οι αιτίες της αποσύνθεσης της βυζαντινής αυτοκρατορίας και της τελικής πτώσης της Κωνσταντινούπολης.

Μακροχρόνιες συγκρούσεις με γειτονικά κράτη, περιορισμός της έκτασης του κράτους, συγκέντρωση της γης στα χέρια των «δυνατών», φτώχια, αραίωση του πληθυσμού, η κατάληψη της Πόλης από τους Φράγκους το 1204.
Ο ρόλος της εκκλησίας είναι μια από τις σημαντικότερες αιτίες της παρακμής.
Τη τελευταία περίοδο του Βυζάντιου περίπου το 1/3 της γης ανήκε στην εκκλησιά. Φυσικά χωρίς καταβολή οποιουδήποτε φόρου.
Πολλοί νέοι, για να αποφύγουν τη στράτευση, γίνονταν μοναχοί, με αποτέλεσμα να μειώνεται σημαντικά η στρατιωτική δύναμη της Αυτοκρατορίας.

Υπήρχε μια ατμόσφαιρα γενικευμένης δεισιδαιμονίας που τρεφόταν από διάφορες προφητείες ανθρώπων της εκκλησίας για την καταστροφή του βυζαντινού κράτους.
Βρισκόταν σε εξέλιξη οξύτατη διαμάχη ενωτικών -ανθενωτικών σχετικά με το ζήτημα της ένωσης των εκκλησιών. Γνωστή η φράση «καλύτερα να δούμε φακιόλι τούρκικο μέσα στην Πόλη πάρα καλύπτρα λατινική». Ακόμα και αν δεν ειπώθηκε έτσι ακριβώς, δείχνει το κλίμα και την ένταση που υπήρχε.
Ενώ η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης βρίσκεται σε κρίσιμη φάση και ο αυτοκράτορας Παλαιολόγος μάχεται στην πύλη του Αγ. Ρωμανού, η εκκλησιά τον αφορίζει(!) ως ενωτικό. Οι συνέπειες μιας τέτοιας επιλογής στο ηθικό των υπερασπιστών είναι προφανώς καταλυτικές.
Το αφοριστικό έγγραφο θυροκολλεί ο Γεννάδιος Σχολάριος. Πριν να κοπάσουν οι πανηγυρισμοί και η λεηλασία της Πόλης.

Ο παντοδύναμος μετά την νίκη του Μωάμεθ καλεί τον Γεννάδιο Σχολάριο και τον διορίζει πατριάρχη του μιλιέτ, δηλαδή επικεφαλής όλων των ορθοδόξων υπηκόων του. Επιπλέον αναγνωρίζει προνόμια στην εκκλησία. Όπως σημειώνει η Αρβελέρ, «έτσι η εκκλησία διέσωσε την περιουσία της και κάπως έτσι φτάσαμε στα Βατοπεδινά βακούφια».
Ποιο λόγο είχε ο Μωάμεθ να προβεί σε αυτήν την ενέργεια?

Τον απασχολούσε το καλό της ορθόδοξης εκκλησίας?

Ξεπλήρωνε κάποια οφειλή?

Ερώτημα που αιωρείται. Το σίγουρο είναι ότι ενδιαφερόταν για την πειθάρχηση των υπόδουλων και αυτόν το ρόλο, το ρόλο του παιδονόμου, ανέθεσε στον πατριάρχη.
Η εκκλησία ασκεί αυτόν τον ρόλο με επιτυχία σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Όταν τον 18ο αιώνα αρχίζει η αφύπνιση του ελληνικού λαού, η εκκλησία προσπαθεί με όλα τα μέσα να ανακόψει την προσπάθεια ξεσηκωμού.
Χαρακτηριστικό δείγμα η «Πατρική Διδασκαλία» του πατριάρχη Ιεροσολύμων, με την οποία καλεί του πιστούς να μην ακούν τις ιδέες περί ελευθέριας και ισότητας που κυκλοφορούσαν, γιατί είναι έργο του διάβολου. Οι χριστιανοί οφείλουν υπακοή, σεβασμό και αγάπη στον σουλτάνο, γιατί ο θεός τον έστειλε σε αυτούς για το καλό τους.
Όταν ξεσπάει η επανάσταση, η εκκλησία αφορίζει τους πρωτεργάτες και καλεί το ποίμνιο σε συμμόρφωση.
Όταν επικρατεί η επανάσταση και ο Καποδίστριας αναλαμβάνει τα καθήκοντα του κυβερνήτη, ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Αγαθάγγελος στέλνει 4 μητροπολίτες, για να περιοδεύσουν σε όλη την Ελλάδα. Αποστολή τους είναι να διαβάζουν στις εκκλησίες την επιστολή του πατριάρχη, με την οποία καλούσε τους Έλληνες να μετανοήσουν, να ζητήσουν συγγνώμη από τον σουλτάνο και να επιστρέψουν στη κυριαρχία του. Μάλιστα τους διαβεβαίωνε ότι ο μεγάθυμος σουλτάνος θα τους συγχωρήσει και θα τους δεχθεί πάλι ως υπηκόους του.
Η αντίληψη ότι ο θεός έστειλε τους Τούρκους για τιμωρία των αμαρτωλών χριστιανών, αλλά και για προστασία τους από τον κίνδυνο να αλλαξοπιστήσουν προς τον καθολικισμό είναι ακόμη ζωντανή. Την υποστηρίζουν όχι μόνο απλοί θρησκόληπτοι χριστιανοί

ΝΙΚΟΣ ΚΟΜΠΟΤΗΣ